

		Home

Kennisbronnen

Agressie

Omgaan met agressie

	Gerelateerde Cursussen
Zakelijk flirten Actief luisteren Vrienden maken en houden Smalltalk Overtuigen & beïnvloeden Omgaan met macht Feedback geven en ontvangen Conflicthantering Omgaan met agressie Assertiviteit Nee zeggen Bijzondere mensen Lastige mensen Kantoorpolitiek Professioneel telefoneren Teamrollen Gesprekstechnieken

We spreken van agressie wanneer iemand andermans grenzen overschrijdt, bewust schade berokkent of met woede probeert iets te bereiken. Er zijn grofweg vier soorten agressie. Je kunt agressief gedrag in veel gevallen opvangen met samen-boven-gedrag.

Bij het omgaan met agressieve mensen is de manier van communiceren van belang, omdat jouw gedrag een reactie uitlokt bij de ander. Door je eigen manier van communiceren goed te kennen (en te kiezen) kun je beter omgaan met agressieve mensen.

Wat is agressie?

Boosheid, verdriet, blijdschap en angst zijn de belangrijkst emoties van een mens. Dat we allemaal wel eens last hebben van een woedeaanval is dus niet ongewoon. Wie emoties opkropt wordt op den duur ziek of raakt gefrustreerd. Af en toe je woede ventileren is dus best gezond.

Maar als je andermans grenzen overschrijdt, bewust schade berokkent aan iets of iemand, of als je met je woede iets probeert te bereiken of iets wilt verhullen, dan is er sprake van agressie. Agressie is bedreigend en schadelijk voor degene tegen wie het gericht is.

Een paar observaties over agressie:

Psychologen beschouwen agressie niet als een emotie maar als een 'aangeleerde' gewoonte. Agressief gedrag is vaak vroeger afgekeken van anderen, ouders bijvoorbeeld.
Bij agressie zijn altijd twee of meer partijen betrokken. Agressie roept agressie op. Anderzijds kan door een juiste (gepaste) reactie de agressie van de ander gedeëscaleerd worden.
Agressie is iets anders dan assertiviteit. Assertief reageren wil zeggen dat je voor jezelf opkomt, maar dat je ook rekening houdt met anderen. Als je agressief reageert ontneem je de ander ruimte en mogelijkheden.

N.B.: over agressie valt heel veel te zeggen. Er zijn nogal wat aanverwante onderwerpen. Deze cursus gaat niet op alle onderwerpen in. Het gaat bijvoorbeeld niet over: pesten, discriminatie, seksuele intimidatie en huiselijk geweld.

Waarom zijn mensen agressief?

Een agressieveling zal het niet gauw beamen, maar iemand die agressief is heeft er nogal eens baat bij om regelmatig boos en agressief te worden. Dat klinkt vreemd, maar iemand kan in de loop van zijn leven gemerkt hebben dat hij iets met zijn agressieve gedrag kan bereiken. Iemand die zich regelmatig agressief gedraagt kan er bijvoorbeeld macht mee uitstralen, of verhullen dat hij bepaalde dingen niet durft of niet kan. Soms is dat dus een patroon in iemands leven.

Er zijn grofweg vier soorten agressie:

Emotionele chantage: met hulpeloosheid macht proberen te verkrijgen. Dat lukt vaak omdat ze de zwakke plek van een ander weten te raken.
Frustratieagressie. Sommige mensen worden agressief als hun iets onthouden wordt waarvan zij vinden dat ze er recht op hebben. Of als (in hun ogen) de ander niet redelijk is. Deze mensen koesteren bepaalde verwachtingen en worden overvallen door een gevoel van machteloosheid als aan deze verwachtingen niet wordt voldaan.
Doelgerichte of instrumentele agressie. Sommige mensen gebruiken met opzet agressie. Zij zijn heel berekenend, omdat ze weten dat met het inboezemen van angst heel veel te bereiken valt.
Crimineel geweld, zoals overvallen, aanranding en verkrachting

Verder lezen: waarom zijn mensen agressief?

Agressie herkennen en grenzen aanvoelen

Agressie is vrijwel altijd een grensoverschrijding. Maar wat is een grens? Dat is afhankelijk van de situatie. Er zijn meerdere soorten 'ruimten' met elk een eigen grens:

Intieme ruimte. Deze ruimte is voorbehouden aan een kleine groep mensen uit de directe omgeving, bijvoorbeeld ouders en kinderen, partners.
Persoonlijke ruimte. In deze ruimte bevinden zich de interacties tussen twee mensen die elkaar kennen en vriendschappelijk met elkaar omgaan.
Sociale ruimte. De sociale ruimte is een relatief kleine ruimte waarin sociale interactie gewenst is, maar zonder fysieke nabijheid. Men zegt elkaar gedag of maakt oogcontact. Voorbeelden zijn wachtkamers, kleine winkels etc.
Publieke ruimte. Dit is de openbare ruimte waar men anoniem is. In deze ruimte zullen mensen over het algemeen contact vermijden. Men kijkt elkaar niet aan, zegt elkaar geen gedag.

Afhankelijk van het soort agressie heb je andere middelen tot je beschikking om met de situatie om te gaan.

Verder lezen: Agressie herkennen

Omgaan met agressie: wat kun je doen?

Agressie is dikwijls een reactie op een andere persoon. De Amerikaanse psycholoog Timothy Leary heeft in de jaren vijftig een model ontwikkeld dat interpersoonlijk gedrag beschrijft. Leary ontdekte dat de soort interactie die mensen met elkaar hebben bepaald wordt door twee factoren: 'macht' en 'sfeer'. 'Macht' bepaalt de hiërarchie tussen de twee mensen (boven/onder) en 'sfeer' zegt iets over manier van communiceren (samen of tegen). Dit model staat bekend als de Roos van Leary.

Met de klok mee: leidend, ondersteunend, meewerkend, afhankelijk, teruggetrokken, opstandig, agressief, concurrerend

Agressief gedrag ligt in het kwadrant 'boven-tegen'. Mensen die 'boven-tegen' reageren leggen de nadruk op de verschillen met degene op wie ze reageren: "Zo moet het en waag het niet me tegen te spreken."

Uit het onderzoek van Leary blijkt dat mensen geneigd zijn 'complementair' op elkaar te reageren. Dat wil zeggen dat mensen op 'bovengedrag' reageren met 'ondergedrag' en andersom. Op 'samengedrag' reageren mensen met 'samengedrag' en 'tegen' lokt 'tegengedrag' uit.

Zoals we zagen is agressie een vorm van boven-tegengedrag en de natuurlijke reactie is dus om daar met onder-tegengedrag op te reageren, d.w.z. opstandig. Je kunt je voorstellen dat dat weinig effectief is, omdat de ander daarop weer agressief reageert. Dat is de reden waarom een agressieve situatie vaak escaleert.

Veel beter is het om dit patroon te doorbreken en te proberen 'gewenst' gedrag bij de ander te bewerkstelligen. Dat doe je door op hetzelfde 'niveau' te gaan reageren, dus niet 'ondergedrag' te vertonen, maar juist ook bovengedrag, en daarbij de 'samenpositie' te kiezen. De beste manier om te reageren op agressieve mensen is dus tot op zekere hoogte mee te gaan (in termen van de Roos van Leary: 'ondersteunend' gedrag te vertonen). De agressieve persoon zal zich gehoord en begrepen voelen. Dit werkt – letterlijk en figuurlijk – ontwapenend.

Dat doe je als volgt:

Blijf beleefd.
Houd oogcontact.
Behandel de ander met respect.
Ga niet in discussie, maar zeg dat je ziet dat de ander boos is.
Stel een grens aan het gedrag, wijs niet de persoon af.

Het is natuurlijk zeer afhankelijk van de situatie in hoeverre je 'mee kunt gaan' met de agressieve persoon. Als iemand stampij schopt omdat hij niet direct geholpen wordt, kun je je nog wel voorstellen dat je die persoon enigszins begripvol tegemoet treedt, maar als iemand je een mes op de keel zet, is dat al een stuk moeilijker voorstelbaar. Toch is ook in dat geval 'meegaan' soms een optie om de gevaarlijke situatie enigszins te deëscaleren.

We bekijken nu wat de mogelijkheden zijn bij de verschillende soorten agressie:

Verbale en non-verbale communicatie: jij en die ander

Het is belangrijk om je bewust te zijn van het volgende feit:
Agressie lokt agressie uit.

Mensen reageren op elkaar. Daartoe staan ons allerlei vormen van communicatie ter beschikking: woorden, stemgebruik, de manier van kijken, gedrag, houding zijn allemaal vormen van communicatie.

Bij het omgaan met agressieve mensen is de manier van communiceren van belang, omdat ons eigen gedrag een reactie uitlokt bij de ander en andersom. Door je eigen manier van communiceren goed te kennen (en te kiezen) kun je beter omgaan met agressieve mensen.

Zowel verbale als non-verbale communicatie spelen een rol. We bespreken hier een aantal manieren om met agressieve mensen om te gaan:

N.B.: niet elke manier zal werken of gelden in elke situatie. Het maakt nogal uit of je een boze klant tegenover je hebt met wie nog wel te praten valt, of dat je wordt overvallen. In het laatste geval moet je uit lijfsbehoud soms overgaan op fysieke technieken. Deëscalatietechnieken verdienen altijd de voorkeur, omdat je daarmee de kans om klappen te krijgen vermindert en meer tijd krijgt voor het verzinnen van een oplossing.

Als je zelf agressief bent

De meeste mensen die last hebben van drift, woedeaanvallen en agressief gedrag hebben het gevoel dat ze er niks aan kunnen doen en dat het hun overkomt. 'Het werd zwart voor mijn ogen', 'ík handelde in een roes', 'ik was mezelf niet' zijn veelgehoorde verontschuldigingen.

Toch gaan aan de meeste woedeaanvallen signalen vooraf. Het is belangrijk deze signalen bij jezelf te herkennen en daar vervolgens wat mee te doen. Dat 'doen' bestaat hoofdzakelijk uit het organiseren van een 'time-out':

Je bewust ontspannen, spiertje voor spiertje, te beginnen bij het tenen, net zo lang tot je kruin bereikt, of de woede is afgezakt.
Je aandacht op iets anders richten.
De situatie verlaten. Ga gewoon weg als je de woede voelt opkomen.

Verder lezen: Als je zelf agressief bent

Boeken

Bernard, Jan (2002). Over de rooie: omgaan met woede en agressie. Amsterdam: Boom
Buddingh', Titia (2005). In vertrouwen. Omgaan met grensoverschrijdend gedrag. Zaltbommel: Thema
Susan Forward (2002). Emotionele Chantage. Strategieën en gedragspatronen doorbreken. Servire
Klaassen, Aad (1997). Agressiebeheersing. Alphen aan den Rijn: Samson HD Tjeenk Willink
Markus, E.J. (1997). Het effect van agressietraining. Amsterdam: Circon
Meurs, Rob van, e.a. (2002). Agressiemanagement. Hoe organisaties omgaan met agressie van klanten. Schoonhoven: Academic Service
Schuur, Geuk (2005). Omgaan met agressie. Houten: Bohn Satfleu Van Loghum
Velden, Peter van der, e.a. (2000). Lastige klanten, agressie en ander geweld. Zaltbommel: Thema
Ton Westerveld (2004). Omgaan met agressie kun je leren. Schoonhoven: Academic Service

Leerzame websites over omgaan met agressie in de webgids

Auteur: Ysolde Bentvelsen, in opdracht van Leren.nl.

Bron: www.leren.nl/cursus/sociale-vaardigheden/agressie/