Kritisch denken om de leerstof beter te begrijpen en onthouden
Kritisch denken betekent dat je onafhankelijk van anderen informatie analyseert en beoordeelt.
Door kritisch te denken kun je beter leren. (waarom?)
Het helpt je om de ideeën in de leerstof te begrijpen en te onthouden.
Kritisch denken kun je leren.
Wat is kritisch denken?
Kritisch denken kan op verschillende manieren worden gedefinieerd.
De belangrijkste elementen van de verschillende definities zijn:
- Vooroordelen en subjectiviteit herkennen
- Onderscheid maken tussen hoofdzaken en bijzaken
- Onderscheid maken tussen relevante en irrelevante informatie
- Redelijke criteria hanteren bij het beoordelen van informatie
- Bewijzen of tegenvoorbeelden zoeken bij een bewering
- Alternatieve opvattingen overwegen
- Bereid zijn van mening te veranderen op grond van bewijzen en argumenten
- Jezelf vragen stellen over beweringen en conclusies, definities en bewijzen, meningen en overtuigingen
- Tegenstellingen waarnemen
- Bereid zijn om je eigen standpunten, opvattingen en overtuigingen uit te leggen, te verdedigen en aan te passen
- Zorgvuldig en welbewust bepalen in welke mate je een bewering zult aanvaarden of verwerpen
- Informatie verzamelen en kennis verwerven over een kwestie voordat je tot een oordeel komt
Kritisch denken, hoe doe je dat?
Om kritisch te kunnen denken over een onderwerp moet je eerst kennis van zaken hebben.
De beste volgorde is:
- Stel kritische vragen als prikkel om te leren.
- Lees doelgericht en bestudeer de leerstof.
- Denk kritisch over de nieuwe kennis, zoek naar antwoorden en vorm je een mening.
Stel vragen
Stel jezelf vragen bij het bestuderen van de leerstof,
bijvoorbeeld:
- Is dit waar?
- Waarom is dat zo?
- Is dat een feit of een mening?
- Zijn de feiten verifieerbaar?
- Hoe komt de auteur tot zijn conclusie?
- Waarom is dit belangrijk?
- Hoe werkt dat dan?
- Komt deze informatie van een betrouwbare bron? Wat zeggen andere bronnen daarover?
- Is het taalgebruik van de auteur neutraal of emotioneel geladen?
Probeer de vragen zelf te beantwoorden, op basis van de informatie in de leerstof en informatie
van andere bronnen.
Welke kritische vragen zinvol zijn verschilt sterk per vakgebied. Denk maar eens aan het vragen naar
het bewijs van een stelling in de wiskunde en natuurwetenschappen, kunst en cultuur, psychologie, rechtsgeleerdheid of theologie.
Bij het bedenken van vragen kun je ook gebruik maken van de indeling in verschillende
soorten vragen en van de praktische
tips voor het bedenken van vragen bij de leerstof.
"I cannot teach anybody anything, I can only make them think."
Socrates.
Analyseer de argumentatie
Een andere benadering is het analyseren van de argumentatie van de auteur:
- Maak een schematische weergave van de
argumenten die worden gehanteerd. Beoordeel de argumenten op hun deugdelijkheid
en voorzie ze van commentaar.
- Ga na of er sprake is van drogredenen (trucs of irrelevante argumenten).
- Bedenk nieuwe argumenten (vóór of tegen).
- Kun je een tegenvoorbeeld bedenken om een bewering te ontkrachten?
- Trek je eigen conclusies op basis van de feiten en argumenten en vergelijk die met
de conclusies in de leerstof.
Je kunt de volgende structuur gebruiken om argumenten te analyseren:
- Waarnemingen. Uit een reeks waarnemingen stellen we vast:
- Feiten. Uit een reeks feiten, of het ontbreken van feiten, maken we:
- Logische gevolgtrekkingen. Door de logische gevolgtrekkingen te toetsen komen we tot:
- Aannames. Op basis van onze aannames vormen we onze:
- Opinies. Met onze opinies en de beginselen van de logica ontwikkelen we:
- Argumenten. De argumenten van anderen toetsen we met:
- Kritische analyse. Waarbij je op zoek gaat naar de waarnemingen, feiten, logische gevolgtrekkingen, aannames en opinies die aan de argumenten ten grondslag liggen.
Bij het kritisch analyseren van argumenten kan het nuttig zijn de volgende redeneringen te onderscheiden:
Inductie
Uit een beperkt aantal waarnemingen een theorie afleiden die de feiten verklaart. Inductieve argumenten
ondersteunen een conclusie, maar er is geen zekerheid over de juistheid of nauwkeurigheid van de conclusie.
Deductie
Als de aanname juist is, moet de conclusie ook juist zijn. Een deductieve redenering biedt zekerheid, maar
de vraag is natuurlijk: waar komen de aannames vandaan?
Oefening: in verkiezingstijd zegt een politicus dat we minder
vreemdelingen in onze samenleving moeten toelaten, omdat er anders problemen
ontstaan in de grote steden. Welke waarnemingen, feiten, logische gevolgtrekkingen,
aannames, opinies en argumenten zouden ten grondslag kunnen liggen aan dit standpunt?
Maak hiervan een visueel schema. Welke andere
standpunten zijn mogelijk met betrekking tot de instroom van vreemdelingen?
Hoe analyseer je die? Tot welk standpunt voel je je het meest aangetrokken?
Waarom?
"Criticism is a misconception: we must read not to understand others but to understand ourselves."
E.M. Cioran.
Maak onderscheid tussen hoofdzaken en bijzaken
Een hoofdzaak is datgene wat je als onmisbare informatie ziet
in een tekst. Je kunt de hoofdzaken in een tekst pas aangeven als je de tekst
goed gelezen hebt en je begrijpt waar de tekst over gaat. Het verkennen
van een tekst kan je al aanwijzingen geven. Wat de hoofdzaken zijn wordt mede
bepaald door het doel waarmee je de tekst leest. Hoofdzaken
kunnen zijn:
- de essentie van de tekst
- de kerngedachten
- het centrale thema
- de uitspraken die de structuur van de tekst aangeven
- relaties, grondbegrippen, uitgangspunten, conclusies, principes, ofwel alles wat samenhang aangeeft
Bijzaken kunnen zijn:
- beweringen die niet direct in verband staan met de grote lijn van de tekst
- dingen die je al weet
- de inleiding of een situatieschets waarmee de auteur zijn betoog begint
- onderbouwing in de vorm van geannoteerde verwijzingen naar andere bronnen
- beschrijvingen van commerciële producten en diensten, die je bijvoorbeeld op websites veel aantreft
- herhalingen
- voorbeelden
- toelichtingen
Door onderscheid te maken tussen hoofdzaken en bijzaken kun je de
relevante informatie selecteren en
kun je het beter onthouden. Als je de hoofdzaken goed begrijpt en hebt verankerd in je
geheugen, kun je de bijzaken en details makkelijker toevoegen, begrijpen en onthouden.
"Criticism should not be querulous and wasting,
all knife and root-puller, but guiding, instructive, inspiring."
Ralph Waldo Emerson.
Oefening in kritisch denken
Een veelgebruikte truc in reclame is in te spelen op reëele
diepe behoeften (bijvoorbeeld: vrijheid, rust, zekerheid, vriendschap) en daarmee
een bepaald product te associëren.
Oefening: neem een televisiereclame in gedachten die je goed kent en denk er kritisch over na. Enkele suggesties:
- Aan welke reëele behoefte appelleert deze reclame?
- Welke trucs gebruiken ze om het product daarmee in verband te brengen?
- Voorziet het product eigenlijk wel in die behoefte?
- Hoe kun je in die behoefte voorzien zonder dat product?
- Wat is het belang van de reclamemaker?
De Socratische methode
De Griekse filosoof Socrates (470-399 voor Christus) was ervan overtuigd dat
wijsheid in onze eigen ervaring verborgen ligt en dat
je die kunt ontdekken door je eigen verstand te gebruiken.
Hij heeft een methode aangereikt waarmee je kunt bepalen of een stelling juist is.
De kern van de socratische methode is: kritische vragen stellen.
- Begin met een stelling die een zinnige opvatting lijkt te zijn. Bijvoorbeeld: Je moet altijd de waarheid spreken.
- Vraag naar de betekenis van de stelling. Bijvoorbeeld: Wat is waarheid?
- Kun je een situatie of context bedenken waarin de stelling niet opgaat?
Bijvoorbeeld: Wat als je door te liegen iemands leven kunt redden?
- Zoja, dan moet de stelling onjuist zijn, of op zijn minst onnauwkeurig. Bijvoorbeeld: Het leven is van grotere waarde dan de waarheid.
- De stelling moet worden genuanceerd zodat de uitzondering erin past. Bijvoorbeeld: Je moet de waarheid spreken, tenzij zwaarwegende belangen dit onmogelijk maken.
- Herhaal dit proces met nieuwe vragen over de betekenis en uitzonderingen op de verbeterde stelling.
Je kunt de socratische methode toepassen in een tweegesprek, bijvoorbeeld in een discussie tussen twee opponenten of in een leergesprek tussen leraar en leerling:
- Om aan te tonen dat iemands opvattingen niet deugen.
- Om iemand te prikkelen tot nadenken.
- Om tot nieuwe denkbeelden en inzichten te komen over een bepaald onderwerp.
Socrates gebruikte de methode bijvoorbeeld om een opponent vragenderwijs tegenstrijdige uitspraken
te ontlokken, waarna het voor hem duidelijk was dat de opvattingen van de opponent geen stand hielden.
Verleg je grenzen
Kritisch denken is bij uitstek geschikt om je grenzen te verleggen. Stel jezelf vragen waarop je het
antwoord niet direct weet. Treed buiten de voorgekauwde leerstof. Verken alternatieve modellen en
opvattingen.
Maak een schema van je eigen argumentatie
of denkproces. Stel ook daarbij kritische vragen. Zo kom je makkelijker op nieuwe
ideeën en leer je beter nadenken. Een goed kritisch denker kan uitleggen
wat hij denkt en hoe hij tot zijn oordeel gekomen is.
"Criticism is the disapproval of people, not for having faults, but having faults different from your own."
Source Unknown.
Links naar elders
Waarom helpt kritisch denken om beter te leren?
- Je leert beter als je regelmatig stilstaat om na te denken
over de leerstof dan wanneer je alles achter elkaar leest.
- Als je kritisch nadenkt over de leerstof dan zul je het beter begrijpen.
- Kritisch denken is een leerdoel op zichzelf. Leren betekent niet het overnemen van
de ideeën van anderen of het kritiekloos aanvaarden van autoriteit. Leren betekent
jezelf ontwikkelen, zelfstandig in staat zijn informatie te beoordelen en je op zorgvuldige wijze
een mening te vormen.
- Uit onderzoek is een correlatie gebleken tussen kritisch denken, begrijpend lezen
en schoolprestaties
Kenmerken van kritische denkers
Levenshouding en persoonlijkheidskenmerken:
- zijn eerlijk tegenover zichzelf, ook met betrekking tot vooroordelen, subjectiviteit, stereotypen en
egocentrisme
- verzetten zich tegen manipulatie
- overwinnen verwarring
- stellen vragen
- baseren hun meningen op argumenten en bewijs
- zoeken naar verbanden
- zijn intellectueleautonomie
- zijn onderzoekend wat betreft zeer uiteenlopende kwesties
- zijn graag goed geïnformeerd
- zijn zelfverzekerd met betrekking tot hun vermogen te onderzoeken en redeneren
- staan open voor andere opvattingen en zienswijzen
- zijn zorgvuldig bij het uitstellen, vormen en aanpassen van een oordeel
- zijn bereid hun meningen te heroverwegen en aan te passen naar aanleiding van eerlijke en kritische reflectie
Benadering van vraagstukken:
- formuleren duidelijk een vraag of zorg
- geordende aanpak van complexiteit
- zoeken ijverig naar relevante informatie
- zijn redelijk bij het kiezen en toepassen van criteria
- concentreren hun aandacht op het vraagstuk
- tonen doorzettingsvermogen als ze problemen tegenkomen
- zijn nauwkeurig in de mate die het onderwerp en de omstandigheden mogelijk maken
"Some people are always critical of vague statements. I tend rather to be critical of precise statements; they are the only ones which can correctly be labeled 'wrong'."
Raymond Smullyan.
Volgende pagina: Samenvatting maken van de leerstof
Bron: www.leren.nl/cursus/leren_en_studeren/actief_leren/kritisch_denken.html
Copyright © 1999-2024 Applinet
Alle rechten voorbehouden
Colofon
